Κάποιος πήγε στην πόρτα του Αγαπημένου και χτύπησε.
Μια φωνή ρώτησε: «Ποιος είναι»;
Αυτός απάντησε: «Εγώ είμαι».
Η φωνή είπε: «Δεν υπάρχει χώρος για Μένα και για Σένα».
Η πόρτα ασφαλίστηκε. Μετά από ένα χρόνο μόνωσης και στερήσεων, επέστρεψε και ξαναχτύπησε.
Μια φωνή από μέσα ρώτησε: «Ποιος είναι»;
Ο άνθρωπος αποκρίθηκε: «Είμαι εσύ».
Τότε η πόρτα άνοιξε γι' αυτόν...
- Τζελαλαντίν Ρουμί
Η ιδέα γι' αυτή την ανάρτηση προέκυψε όταν συνειδητοποίησα ότι πολλοί από τους φίλους και γνωστούς μου ερασιτέχνες μουσικούς με τους οποίους παίζουμε μουσική από τις τελετές των δερβίσηδων, στο σπίτι ή στα σεμινάρια, δεν ξέρουν τίποτα ή έχουν ακούσει πολύ λίγα πράγματα για την ιστορία της και τους εσωτερικούς συμβολισμούς που κρύβει. Ας πάρουμε λοιπόν τα πράγματα με τη σειρά και ας δούμε τι κρύβεται πίσω από τις μουσικές συνθέσεις των δερβίσικων τελετών!
Το σύνολο της μουσικής σύνθεσης σε μια τελετή σεμά ονομάζεται ayin. Μουσικές συνθέσεις ayin έχουν γράψει πολλοί αξιόλογοι μουσικοί, μερικοί από τους οποίους ανήκαν και οι ίδιοι σε δερβίσικα τάγματα. Ένας από αυτούς ήταν και ο δερβίσης Küçek Mustafa Dede (πέθανε το 1684), ο οποίος έγραψε μία από τις καλύτερες μουσικές συνθέσεις ayin σε μακάμ bayati (σημαίνει παλιό, εξού και μπαγιάτικο...) και μπορείτε να την παρακολουθήσετε ολόκληρη στο παρακάτω link:
Εδώ θα δείτε μόνο ένα μικρό απόσπασμα από την τελετή στο ίδιο μακάμ, αλλά σε μια πολύ παλιά εκτέλεση:
Για να προσεγγίσουμε αυτή τη μουσική πέρα από τα εξωτερικά μουσικά χαρακτηριστικά της και να δούμε τι κρύβεται από πίσω, πρέπει να ξεκινήσουμε με λίγα λόγια για τον Τζελαλαντίν Ρουμί, ή Μεβλανά (που σημαίνει «ο δάσκαλός μας»).
Ο Ρουμί γεννήθηκε το 1207 στο Balk της επαρχίας Horasan της Περσίας (σημερινό Αφγανιστάν) και πέθανε στο Ικόνιο, όπου βρίσκεται και το μαυσωλείο του, το έτος 1273. Ίδρυσε την Αδελφότητα των Μεβλεβί και έγραψε δύο σημαντικά βιβλία το Divan και το Mesnevi, που αποτελείται από 40.000 δίστιχα. Και τα δύο είναι ποιήματα γεμάτα από αλληγορίες και μυστικισμό.
Όταν πέθανε, στις 17 Δεκεμβρίου του 1273, άνθρωποι από πέντε διαφορετικά δόγματα και θρησκείες ακολούθησαν τη νεκρική πομπή του. Η νύχτα της ταφής του ονομάστηκε Σεμπούλ Αρούζ (Sebul Arus), δηλαδή Νύχτα της Ένωσης. Από τότε οι Μεβλεβήδες δερβίσηδες κράτησαν ως γιορτή αυτή την ημερομηνία.
 |
| Το μαυσωλείο του Ρουμί στο Ικόνιο. Η σαρκοφάγος του βρίσκεται ακριβώς κάτω από τον πράσινο κώνο. Σημειώστε ότι η πράσινη απόχρωση είναι ταμπού για τους μουσουλμάνους, καθώς μόνο αντικείμενα που αφορούν τον προφήτη Μωάμεθ επιτρέπεται να έχουν αυτό το χρώμα. Άλλο ένα αξιοσημείωτο σε τούτο το τζαμί είναι ότι ΔΕΝ υπάρχει γυναικωνίτης. Είναι ίσως το μοναδικό τζαμί, όπου γυναίκες και άνδρες προσέρχονται και προσεύχονται πλάι - πλάι. |
Ο Τζελαλαντίν Ρουμί είναι ο ιδρυτής του σούφικου Τάγματος των Μεβλεβί και ενέπνευσε την οργάνωση των στροβιλιζόμενων ή περιστρεφόμενων δερβίσηδων.
Η λέξη δερβίσης προέρχεται από την τουρκική λέξη dervis, και σημαίνει τον άνθρωπο που βρίσκεται στο κατώφλι. Στο κατώφλι της ένωσης με τον Αγαπημένο των ποιημάτων του Ρουμί, που δεν είναι άλλος από τον Θεό.
Στην τελετή των στροβιλιζόμενων δερβίσηδων βλέπουμε ξεκάθαρα την ιδέα της αέναης περιστροφής. Η περιστροφή είναι θεμελιώδης συνθήκη της ύπαρξής μας. Όλα όσα υπάρχουν πάνω στο πρόσωπο της γης συνίστανται από περιστρεφόμενα ηλεκτρόνια και πρωτόνια. Τα άτομα, οι πλανήτες, οι γαλαξίες, όλα περιστρέφονται, και ο περιστρεφόμενος δερβίσης ή σεμαζέν συνειδητά και σκόπιμα συμμετέχει στην κυκλική περιστροφή που μοιράζονται όλες οι υπάρξεις. Ο σεμαζέν περιστρεφόμενος σε αρμονία με όλα τα πράγματα στη φύση ταυτίζεται με την ύπαρξη και το μεγαλείο του Δημιουργού. Τον σκέπτεται, Τον ευχαριστεί, προσεύχεται σ’ Αυτόν. Με αυτόν τον τρόπο επιβεβαιώνει τα λόγια του Κορανίου (64: 1) «Όλα στους ουρανούς και επί της γης επικαλούνται τον Θεό».
Η τελετουργία αυτή μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η έκσταση και η ένωση με το Θεό, είναι γνωστή ως σεμά. Είναι μια χορευτική ιεροτελεστία με συνοδεία μουσικής, μέσα απ’ την οποία ο χορευτής δερβίσης προσπαθεί να ησυχάσει το νου του και να ενωθεί έτσι με τη Θεϊκότητα. Τα μουσικά όργανα που κυριαρχούν στην τελετουργία της σεμά, είναι το τύμπανο (κουντούμ) που δίνει το ρυθμό και το νέυ, ένα είδος φλάουτου από καλάμι.
Για τους φίλους που παίζουν νέυ όπως κι εγώ, αξίζει να επισημάνω ότι το καλάμι από το οποίο είναι κατασκευασμένο πρέπει να έχει υποχρεωτικά οκτώ κόμπους που το χωρίζουν σε εννέα διαφορετικά τμήματα. Είναι πολύ δύσκολο να βρεθεί και να συλλεχθεί ένα τέτοιο καλάμι, γιατί συνήθως τα διαστήματα των κόμπων της πλειοψηφίας των καλαμιών είναι μεγάλα κι έτσι ακατάλληλα. Το νέυ είναι το ιερό όργανο των μεβλεβί, για τους οποίους συμβολίζει ανάμεσα σε όλα τα άλλα και τον τέλειο άνθρωπο που έχει αποβάλει τον εγωισμό του κι έτσι έχει γίνει ένα όργανο εκδήλωσης της θείας πνοής, η οποία εμψυχώνει τα πάντα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Τζελαλαντίν Ρουμί στο Mesnevi αφιερώνει τους πρώτους 18 στίχους στο νέυ. Μπορείτε να τους διαβάσετε και να δείτε περισσότερα για το νέυ στο παρακάτω link:
Οι δερβίσηδες εισέρχονται στο σεμαχάν (δώμα της σεμά) οδηγούμενοι από τον σεμαζένμπασι (οδηγό του χορού) και στέκουν στη μία πλευρά με την κεφαλή σκυμμένη. Ο σεμαζένμπασι φορά ένα λευκό σίκε (κάλυμμα κεφαλής) και στέκει κοντά στη θέση του σεΐχη (σεΐκ). Ο σεΐχης είναι ο τελευταίος που μπαίνει στο δωμάτιο. Σταματά και υποκλίνεται προς το σημείο της θέσης του. Κατόπιν προχωρά αργά σε ένα κόκκινο τομάρι από πρόβατο.
Οι μουσικοί κάθονται σε ένα εξυψωμένο σημείο απέναντι απ' τον σεΐχη. Ο χαφίζ (εκείνος που έχει αποστηθίσει όλο το Κοράνι) ψάλλει μια προσευχή προς τον Μεβλανά και μια σουρά (στροφή) από τo Κοράνι. Ο ήχος του κουντούμ σπάζει τη σιωπή. Οι δερβίσηδες είναι πια γονατισμένοι και ακούν τον ήχο ενός νέυ να παίζει έναν αυτοσχεδιασμό (ταξίμι).
Ο σεΐχης κάνει ένα βήμα μπρος απ' τη θέση του. Σκύβει το κεφάλι και αρχίζει να περπατά αργά περιστρεφόμενος γύρω στο σεμαχάν. Οι δερβίσηδες ακολουθούν κυκλώνοντας το δώμα τρεις φορές και σταματούν για να υποκλιθούν ο ένας στον άλλον μπρος στη θέση του σεΐχη. Καθώς υποκλίνονται, κοιτάζουν το σημείο ανάμεσα στα φρύδια του δερβίση που στέκει απέναντί τους, ατενίζοντας έτσι τη θεία εκδήλωση μέσα στον άνθρωπο. Κυκλώνοντας για τρίτη φορά το δώμα, ο τελευταίος δερβίσης υποκλίνεται στραμμένος στη θέση του σεΐχη και επιστρέφει στη θέση του. To ίδιο κάνει και ο σεΐχης.
Κατόπιν οι δερβίσηδες ή σεμαζέν υποκλίνονται, βγάζουν το μαύρο κάλυμμα του μανδύα τους, το φιλούν και το αφήνουν να πέσει στο πάτωμα. Με αυτόν τον τρόπο αφήνουν πίσω τους καθετί γήινο κι ετοιμάζονται να στραφούν προς τον Θεό. Επιστρέφουν στη θέση τους και στέκουν με τα χέρια σταυρωμένα στο στήθος, το δεξί πάνω απ' το αριστερό.
Οι μουσικοί παίζουν, καθώς ο σεμαζένμπασι πλησιάζει τον σεΐχη. Υποκλίνεται προβάλλοντας το δεξί του πόδι, με τα χέρια πάντα σταυρωμένα στους ώμους. Φιλά το δεξί χέρι του σεΐχη, κι έπειτα πισωπατεί λίγα μέτρα απ’ τη θέση του σεΐχη, προκειμένου να διευθύνει το χορό. Ένας - ένας οι δερβίσηδες πλησιάζουν τον σεΐχη με τον ίδιο τρόπο. Υποκλίνονται και φιλούν το χέρι του, ενώ εκείνος φιλά το κάλυμμα της κεφαλής τους, το σίκε. Υποκλίνονται και πάλι και στρέφονται προς τον σεμαζένμπασι για σιωπηλή καθοδήγηση. Όλοι οι δερβίσηδες ξεδιπλώνουν με τη σειρά τα χέρια τους και περιστρέφονται, καθώς ο σεΐχης στέκει στη θέση του. Οι μουσικοί παίζουν και ο χορός ψάλλει. Οι σεμαζέν εκτείνουν τα χέρια τους με την παλάμη τον δεξιού χεριού στραμμένη προς τα πάνω, ενώ η παλάμη του αριστερού χεριού είναι στραμμένη προς τα κάτω. Η ενέργεια εκ των άνω εισέρχεται στη δεξιά παλάμη, κυλά μέσα από τo σώμα και περνά στη γη από την αριστερή παλάμη.
Καθώς οι σεμαζέν περιστρέφονται, ο σεμαζένμπασι περπατά αργά ανάμεσά τους διορθώνοντας σιωπηρά την ταχύτητα ή τη στάση τους. Οι δερβίσηδες περιστρέφονται αριστερόστροφα, ψάλλοντας σιωπηλά «Αλλάχ, Αλλάχ». Μετά από δέκα λεπτά περίπου η μουσική σταματά. Οι δερβίσηδες, ολοκληρώνοντας την περιστροφή τους, σταματούν στραμμένοι προς τον σεΐχη. Η κίνησή τους είναι τόσο γοργή που οι μανδύες τους τυλίγονται ορμητικά γύρω από τα πόδια τους. Τούτη η διαδικασία (σελάμ) επαναλαμβάνεται άλλες τρεις φορές. Στο τέταρτο σελάμ ο σεΐχης εισέρχεται αργά στον κύκλο και πηγαίνει στο κέντρο. Περιστρέφεται σαν τον ήλιο με τους περιστρεφόμενους πλανήτες γύρω του. Κατόπιν επιστρέφει στη θέση του. Υποκλίνεται, κάθεται και φιλά το πάτωμα. Οι σεμαζέν κάθονται και βάζουν τους μανδύες τους.
Ο σεΐχης απαγγέλλει τη Φάτιχα, την πρώτη στροφή του Κορανίου. Οι δερβίσηδες φιλούν το πάτωμα και σηκώνονται. Ο σεΐχης συνεχίζει με μια επίκληση στον Μεβλανά και ξεκινά τον ήχο «Χου». Οι δερβίσηδες τον ακολουθούν εκφωνώντας το «χου», τη θεία συλλαβή που αγκαλιάζει όλα τα ονόματα τον Θεού.
Ο σεΐχης σηκώνεται, διασχίζει το δώμα και φεύγει. To ίδιο κάνουν και οι δερβίσηδες που τον ακολουθούν. Πριν εγκαταλείψουν την αίθουσα, υποκλίνονται προς την κόκκινη προβιά.
Η τελετουργία αυτή τελείται ανελλιπώς εδώ και επτά αιώνες και είναι πλούσια σε πολλούς και βαθείς συμβολισμούς.
Όπως σας ανέφερα προηγουμένως, κατά τη διάρκεια της τελετουργίας σεμά συμβαίνουν τέσσερα σελάμ (χαιρετισμοί), ή μουσικές κινήσεις, κάθε μία από τις οποίες ακολουθεί διαφορετικό ρυθμό. Ο πρώτος χαιρετισμός συμβολίζει τη γέννηση του ανθρώπου στην Αλήθεια. Ο δεύτερος συμβολίζει την έκστασή του, όταν ατενίζει το μεγαλείο του Θεού. Ο τρίτος χαιρετισμός συμβολίζει τη μετατροπή της έκστασης σε Αγάπη και μέσω της δύναμης της Αγάπης επιτυγχάνεται η θυσία του νου και του εγώ. Συμβολίζει την πλήρη διάλυση του εγώ, τον αφανισμό του μέσα στον Αγαπημένο, είναι η ένωση του σεμαζέν μ’ Αυτόν. Ο τέταρτος χαιρετισμός σφραγίζει το τέλος του πνευματικού ταξιδιού και φέρνει στους περιστρεφόμενους δερβίσηδες την ισορροπία. Σύμφωνα με το εδάφιο 285 του Κορανίου «είναι ο υπηρέτης του Θεού, των Βιβλίων του και όλης της δημιουργίας...» και όπως ο Προφήτης επιστρέφει στη γη με την αποστολή του, έτσι και ο περιστρεφόμενος δερβίσης ακολουθώντας τον τερματισμό του πνευματικού του ταξιδιού και της ανύψωσής του επιστρέφει ως υπηρέτης της ανθρωπότητας.
Με άλλα λόγια η τελετή της σεμά συμβολίζει το μυστικό ταξίδι της πνευματικής ανάπτυξης του ανθρώπου, μέσα από τη διάλυση των Εγώ ή ελαττωμάτων του, ώστε να γίνει η ένωσή του με τον Αγαπημένο, τον Θεό. Στρεφόμενος προς την Αλήθεια ο δερβίσης αναπτύσσεται μέσα απ’ την Αγάπη, διαλύει τα ελαττώματά του, το ΕΓΩ, βρίσκει την Αλήθεια και φθάνει στο Τέλειο. Και μετά επιστρέφει απ’ αυτό το πνευματικό ταξίδι, σαν άνθρωπος που έφθασε στην ωριμότητα και τη μεγαλύτερη τελειότητα, για ν’ αγαπήσει και να υπηρετήσει όλα ανεξαιρέτως τα δημιουργήματα, χωρίς διάκριση θρησκευτικής πίστης, φυλής, τάξης ή έθνους.
Αν μελετήσουμε περισσότερο τη διδασκαλία των σούφι θα δούμε ότι βασίζεται στους τρεις παράγοντες που χαρακτηρίζουν κάθε αυθεντική εσωτερική διδασκαλία:
1. Τον ψυχολογικό θάνατο των ελαττωμάτων ή εγώ μας
2. Τη γέννηση στα ανώτερα πνευματικά επίπεδα μέσω της μετατροπής της δημιουργικής ενέργειας και
3. Την ανιδιοτελή υπηρεσία και προσφορά προς όλη την ανθρωπότητα.
Ο Δάσκαλος Σαμαέλ γράφει το βιβλίο του «Ο Τέλειος Γάμος» για τους σούφι και την τελετή σεμά:
«Το πιο άφατο του Μωαμεθανικού μυστικισμού είναι ο Περσικός Σουφισμός. Αυτός έχει την τιμή να πολεμάει εναντίον του Υλισμού και του Φανατισμού, όπως επίσης κι εναντίον της ερμηνείας του νεκρού γράμματος του Κορανίου. Οι Σούφις ερμηνεύουν το Κοράνι από την εσωτεριστική σκοπιά, έτσι όπως εμείς οι Γνωστικοί ερμηνεύουμε την Καινή Διαθήκη.
Αυτό που περισσότερο ταράζει τους Δυτικούς είναι το παράξενο και μυστηριώδες μείγμα του Ερωτικού με τον Μυστικιστικό στην ανατολίτικη θρησκεία και στην μυστικιστικότητα των Σούφις. Η Χριστιανική Θεολογία έχει θεωρήσει την σάρκα σαν εχθρική του Πνεύματος, όμως στην μουσουλμανική θρησκεία, η σάρκα και το Πνεύμα είναι δύο ουσίες μιας και μόνης ενέργειας. Δύο ουσίες που πρέπει να βοηθούνται αμοιβαία.»
«Οι ιεροί χοροί των Δερβίσηδων χορευτών, τόσο στην Περσία όσο και στην Τουρκία κλπ, αποτελούν κατά βάθος μια λατρεία προς την φωτιά. Είναι κρίμα το ότι οι αρχές της Άγκυρας κορδώνονται σαν αρκετά πολιτισμένες κι έχουν απαγορεύσει τους δημόσιους χορούς των Δερβίσηδων χορευτών.
Οι Δερβίσηδες μιμούνται θαυμάσια την κίνηση των πλανητών του ηλιακού συστήματος γύρω από τον Ήλιο. Οι χοροί των Δερβίσηδων είναι πολύ στενά σχετισμένοι με την σπονδυλική στήλη και την σεξουαλική φωτιά. Δεν πρέπει να ξεχάσουμε ποτέ ότι το Φίδι απολαμβάνει την μουσική και τον χορό, όπως ήδη έχει αποδειχτεί στην Αίγυπτο και στην Ινδία
με τους Γητευτές των φιδιών. Αυτοί παίζουν τον αυλό τους θαυμάσια και τα φίδια γοητευμένα χορεύουν.
Αυτό έρχεται να υπενθυμίσει έγκαιρα τους τελετουργικούς χορούς της φωτιάς όλων των αρχαίων ναών. Ας υπενθυμίσουμε τους γυμνικούς χορούς των Ελευσίνιων Μυστηρίων, τις ιερές χορεύτριες της Ινδίας, Αιγύπτου, Μεξικού, Γιουκατάν κλπ.»
Με όλα όσα ανέφερα παραπάνω θέλω να ελπίζω ότι έριξα λίγο περισσότερο φως πάνω στη μουσική των δερβίσικων τελετών και να έδωσα αρκετά στοιχεία που θα κεντρίσουν το ενδιαφέρον στους φίλους μου που παίζουμε μαζί μουσική, αλλά και σε όποιον άλλο διαβάζει αυτήν την ανάρτηση, ώστε να προβληματιστούν και να ψάξουν περισσότερο την εσωτερική διδασκαλία και τα νοήματα που κρύβονται πίσω από μια φαινομενικά απλή τελετή σεμά των περιστρεφόμενων δερβίσηδων. Η διδασκαλία αυτή είναι παγκόσμια και διαχρονική και μπορούμε να τη βρούμε, με διαφορετική ορολογία και σύμβολα, κρυμμένη σε κάθε αυθεντική εσωτερική παράδοση τόσο της Ανατολής όσο και της Δύσης.
Στο παρακάτω link έχει πολλά βίντεο στα οποία μπορείτε να δείτε και να ακούσετε την τελετή σεμά εκτελεσμένη και σε άλλα μακάμ από διαφορετικούς συνθέτες:
Κλείνω αυτή την ανάρτηση με μερικά αποφθέγματα από τα έργα του Ρουμί:
1. Δίχως αγάπη όλη η θρησκεία είναι ασήκωτο βάρος, ο χορός αγγαρεία κι η μουσική θόρυβος.
2. Χθες βράδυ ήρθε ο Αγαπημένος απρόσμενα.
Είπα στη νύχτα: μην του πεις τα μυστικά μου, κι η νύχτα απάντησε:
ξέρει τα πάντα, τι μυστικά να κρύψει το σκοτάδι από το φως;
3. Όλη τη νύχτα χόρευα έξω από το σπίτι του Αγαπημένου.
Το πρωί εκείνος βγήκε, κρασί να με κεράσει, μα δεν είχα κύπελλο.
Να το άδειο μου κεφάλι, είπα, ρίξε εδώ μέσα το ποτό σου.
4. Ξέρεις τι είναι η αγάπη;
Είναι καλοσύνη και γενναιοδωρία.
Η δυσαρμονία κυριαρχεί όταν μπερδεύεις την λαγνεία με την αγάπη, ενώ η απόσταση μεταξύ των δύο είναι απέραντη.
5. Πέθανα από το ορυκτό βασίλειο και έγινα φυτό
Πέθανα σαν φυτό και έγινα ζώο
Πέθανα σαν ζώο και έγινα άνθρωπος
Οπότε γιατί να σκιαχτώ τον θάνατο;
Την επόμενη φορά θα πεθάνει η ανθρώπινη φύση μου και θα ανυψωθώ μεταξύ των αγγέλων
Για άλλη μία φορά θα αφήσω την αγγελική φύση και αυτό που δεν μπορείτε να φανταστείτε, αυτό θα γίνω...
- Τζελαλαντίν Ρουμί
